Błąd medyczny - definicja i rodzaje

Definicja błędu medycznego nie została sformułowana przez polskiego ustawodawcę. Można ją jednak wywieść z orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którym błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dostępnym dla lekarza (orzeczenie SN z 1 kwietnia 1955 r., sygn. akt IV CR 39/54).

Za błąd medyczny może zatem zostać uznany nie tylko błąd terapeutyczny (czyli błąd w leczeniu), ale również błąd diagnostyczny (czyli błąd w rozpoznaniu), którego konsekwencją może być błędna diagnoza prowadząca do błędnej decyzji np. o zabiegu operacyjnym lub o zakresie takiego zabiegu.

W doktrynie prawniczej podkreśla się, iż dla stwierdzenia błędu medycznego konieczne jest łączne wystąpienie czterech elementów:

postępowania niezgodnego z powszechnie uznanym stanem wiedzy medycznej,
winy nieumyślnej (wynikającej z lekkomyślności lub niedbalstwa),
wystąpienia szkody (np. pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci pacjenta) oraz
wystąpienia związku przyczynowo-skutkowego między popełnionym błędem a szkodą.

Oprócz błędów diagnostycznych i terapeutycznych, wyróżnia się również:

Błędy techniczne - objawiające się zaniedbaniem lub niepoprawnym wykonywaniem decyzji lekarskich (np. pomyłka w tożsamości pacjentów), często występujące podczas skomplikowanych zabiegów z użyciem specjalistycznego sprzętu.
Błędy organizacyjne - związane z kwestiami zarządzania i administrowania jednostkami medycznymi, mogące polegać np. na złej organizacji leczenia, która spowoduje uszczerbek na zdrowiu lub życiu pacjenta.

Odpowiedzialność zawodowa i dyscyplinarna lekarza

W związku z popełnieniem błędu medycznego lekarz może ponieść nie tylko odpowiedzialność karną, ale także zawodową i dyscyplinarną. Zasady odpowiedzialności zawodowej lekarzy zostały uregulowane w ustawie o izbach lekarskich.

Lekarz podlega tej odpowiedzialności, jako że wykonuje zawód zaufania publicznego. W związku z powyższym zobowiązany jest do przestrzegania nie tylko przepisów powszechnie obowiązującego prawa, ale także uchwał i kodeksów etycznych uchwalanych przez samorząd lekarski.

W ramach odpowiedzialności zawodowej lekarz odpowiada za tzw. przewinienie zawodowe, którym jest:

naruszenie zasad etyki lekarskiej (zachowanie sprzeczne z kodeksem etyki lekarskiej) oraz
naruszenie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza.

Do postawienia lekarzowi zarzutu w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej nie jest przy tym konieczne spełnienie obu powyższych przesłanek łącznie, jak również nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci szkody po stronie pacjenta. Wystarczy bowiem wyłącznie naruszenie norm postępowania medycznego. Nie zmienia to jednak faktu, że za błąd medyczny lekarz może ponieść odpowiedzialność zawodową.

Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy rozpoznają okręgowe sądy lekarskie i jako wyższa instancja – Naczelny Sąd Lekarski. Od prawomocnego orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego.

Karą za przewinienie, którą może wymierzyć lekarzowi sąd lekarski, jest: upomnienie, nagana, kara pieniężna, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia przez okres od jednego roku do pięciu lat, ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od jednego roku do pięciu lat, a nawet pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarza może toczyć się niezależnie od postępowania karnego lub postępowania dyscyplinarnego dotyczącego tego samego czynu. Warto podkreślić, że odpowiedzialność zawodowa lekarza nie jest tym samym co odpowiedzialność dyscyplinarna (inaczej zwana odpowiedzialnością porządkową pracowników). Odpowiedzialność dyscyplinarna regulowana jest przepisami Kodeksu pracy i w przypadku zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych – ponosić ją mogą wyłącznie lekarze zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.

Przesłanki odpowiedzialności karnej lekarza

W związku z popełnieniem błędu medycznego, w zależności od okoliczności danej sprawy, lekarz może ponieść odpowiedzialność karną za przestępstwo:

narażenia człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub
średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu.

Wszystkie wymienione powyżej przestępstwa są przestępstwami nieumyślnymi. W przypadku przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przesłankami poniesienia przez lekarza odpowiedzialności karnej, które muszą zostać spełnione łącznie, są:

stwierdzenie wystąpienia błędu medycznego (poprzez ustalenie czy postępowanie lekarza było zgodne z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej),
istnienie związku przyczynowo-skutkowego między błędem a stanem narażenia pacjenta na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz
możliwość przypisania czynu konkretnemu lekarzowi.

Istotne jest przy tym również ustalenie, czy na lekarzu, który dopuścił się danego czynu, spoczywał obowiązek opieki nad pacjentem, ponieważ ma to wpływ na ostateczny wymiar kary.

Odpowiedzialność cywilna za błąd medyczny

Niezależnie od odpowiedzialności karnej, zawodowej i dyscyplinarnej, lekarz który dopuścił się błędu medycznego może również z tego tytułu zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej. Jest to odpowiedzialność majątkowa, służąca wyrównaniu uszczerbku doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych (w tym przypadku – w zdrowiu) oraz zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę.

W zależności od charakteru stosunku prawnego łączącego lekarza z pacjentem, odpowiedzialność cywilną może ponieść nie tylko sam lekarz, ale również placówka medyczna, w której wykonał on świadczenie.

Przesłankami odpowiedzialności cywilnej za błąd medyczny, które muszą wystąpić łącznie, są:

wina w popełnieniu błędu medycznego,
szkoda w dobrach prawnie chronionych pacjenta oraz
związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy błędem a szkodą.

Na drodze cywilnej poszkodowany może dochodzić od lekarza lub placówki medycznej odszkodowania, celem pokrycia kosztów poniesionych w związku z rozstrojem zdrowia oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jeżeli ponadto poszkodowany utracił zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość – może również domagać się przyznania renty.

Udowodnienie błędu medycznego - wyzwanie

Udowodnienie popełnienia przez lekarza błędu medycznego, który skutkował szkodą po stronie pacjenta, jest procesem niezwykle skomplikowanym. Wymaga zgromadzenia obszernej dokumentacji medycznej, a także przeprowadzenia specjalistycznych ekspertyz przez biegłych z zakresu odpowiedniej dziedziny medycyny.

Szczególną trudność może stanowić wykazanie związku przyczynowo-skutkowego między działaniem lub zaniechaniem lekarza a negatywnym skutkiem dla zdrowia lub życia pacjenta. Nierzadko konieczne jest także udowodnienie, że lekarz nie dysponował aktualną wiedzą medyczną lub nie zastosował się do powszechnie przyjętych standardów postępowania w danej sytuacji.

Z tych względów osoby, które podejrzewają, że padły ofiarą błędu medycznego, powinny skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika procesowego, najlepiej specjalizującego się w sprawach z zakresu prawa medycznego. Tylko doświadczony prawnik będzie w stanie prawidłowo ocenić szanse powodzenia sprawy oraz przeprowadzić ją w sposób maksymalnie zwiększający prawdopodobieństwo korzystnego rozstrzygnięcia.

Rola dokumentacji medycznej

Jednym z kluczowych aspektów w sprawach dotyczących błędów medycznych jest dokumentacja medyczna prowadzona przez lekarzy i placówki ochrony zdrowia. To w niej znajdują się zapisy dotyczące postępowania diagnostycznego, terapeutycznego oraz samego przebiegu leczenia pacjenta.

Dokumentacja medyczna ma więc fundamentalne znaczenie dla ustalenia, czy doszło do naruszenia obowiązujących standardów postępowania medycznego, a jeśli tak - to na jakim etapie i w jakim zakresie. Bez dostępu do tych informacji wykazanie błędu lekarza oraz związku przyczynowo-skutkowego między jego działaniem/zaniechaniem a szkodą poniesioną przez pacjenta będzie niezwykle utrudnione, o ile w ogóle możliwe.

Z tego względu jedną z pierwszych czynności podejmowanych przez pełnomocników procesowych w sprawach o błędy medyczne jest wystąpienie o udostępnienie kompletu dokumentacji medycznej dotyczącej danego pacjenta. Następnie dokumenty te są szczegółowo analizowane pod kątem ewentualnych uchybień i nieprawidłowości w postępowaniu personelu medycznego.

Należy jednak pamiętać, że dokumentacja medyczna nie zawsze odzwierciedla całą prawdę o przebiegu leczenia. Zdarzają się przypadki jej niewłaściwego prowadzenia, zatajania lub nawet fałszowania niektórych zapisów. Dlatego tak ważne jest, aby analizą dokumentacji zajmowali się specjaliści z odpowiednim doświadczeniem i wiedzą w tym zakresie.

Aspekty prawne błędów medycznych

Pomimo że w polskim systemie prawnym nie istnieje definicja legalna "błędu medycznego", to nie oznacza to, że takie zdarzenia nie będą usankcjonowane prawnie. W zależności od okoliczności sprawy, błąd medyczny może zostać zakwalifikowany jako jedno lub więcej przestępstw określonych w Kodeksie karnym.

Co istotne, w przypadku próby pociągnięcia lekarza do odpowiedzialności, pod uwagę będą brane, co do zasady, takie same przesłanki jak w przypadku "klasycznych" przestępstw. Niektóre kwestie mogą jednak mieć większe znaczenie, jak np. stosunkowo wyższe wymagania stawiane lekarzom jako przedstawicielom zawodu zaufania publicznego.

Każdy przypadek błędu medycznego należy rozpatrywać indywidualnie, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Nierzadko uznanie winy lekarza w świetle aktualnej wiedzy medycznej będzie utrudnione lub wręcz niemożliwe. Dlatego tak ważna jest pomoc doświadczonego prawnika specjalizującego się w tego typu sprawach.

Błędy w procesie leczenia

Błędy medyczne mogą wystąpić na różnych etapach procesu leczenia pacjenta, począwszy od diagnostyki, przez etap terapeutyczny, po samo wykonywanie zabiegów medycznych. Poniżej przedstawiamy najczęstsze rodzaje uchybień spotykanych w praktyce:

Błędy diagnostyczne

Są to przypadki, w których lekarz ustala błędne lub niepełne rozpoznanie choroby bądź schorzenia, z jakimi zmaga się pacjent. Przyczyną może być niewłaściwie przeprowadzony wywiad lekarski, skierowanie na nieodpowiednie badania lub ich zaniechanie, błędna interpretacja objawów czy też ogólny brak wystarczającej wiedzy i doświadczenia lekarza.

Konsekwencje błędnej diagnozy mogą być bardzo poważne, począwszy od opóźnienia we wdrożeniu właściwego leczenia, przez zastosowanie terapii niedostosowanej do rzeczywistej choroby pacjenta, a skończywszy na podjęciu decyzji o niepotrzebnym zabiegu operacyjnym lub zaniechaniu koniecznej interwencji medycznej.

Błędy terapeutyczne

Polegają one na zastosowaniu przez lekarza niewłaściwej metody leczenia, która jest sprzeczna z aktualną wiedzą medyczną oraz przyjętą praktyką postępowania w danych okolicznościach. Przykładem może być przepisanie pacjentowi nieodpowiednich leków, zastosowanie zbyt wysokich lub zbyt niskich dawek, niewłaściwe dawkowanie, pominięcie istotnych elementów terapii, nieprawidłowe połączenie różnych metod leczenia itp.

Błędy terapeutyczne mogą także polegać na całkowitym zaniechaniu leczenia pomimo występowania ku temu wskazań medycznych. Zjawisko to określa się mianem błędu terapeutycznego z zaniechania.

Błędy techniczne

Ta kategoria obejmuje nieprawidłowości w wykonywaniu zabiegów medycznych, w tym m.in.:

pomyłki w oznakowaniu lub identyfikacji pacjentów,
użycie niewłaściwych narzędzi lub sprzętu medycznego,
naruszenie zasad aseptyki i antyseptyki,
niedopełnienie obowiązków związanych z przygotowaniem pacjenta do zabiegu,
zaniedbania w monitorowaniu stanu pacjenta podczas zabiegu i po jego zakończeniu.

Błędy techniczne często wynikają z pośpiechu, nieuwagi, niedostatecznego doświadczenia lub zwykłego niedbalstwa personelu medycznego. Mogą one prowadzić do bardzo poważnych następstw zdrowotnych dla pacjentów.

Odpowiedzialność karna za błąd medyczny w liczbach

Według danych opublikowanych przez Naczelną Izbę Lekarską, rokrocznie w prokuraturach wszczyna się ok. 2 tys. spraw karnych o błędy medyczne. Niewiele z nich trafia jednak na wokandę. W latach 2018-2021 skierowaniem aktu oskarżenia zakończyło się odpowiednio 153, 197, 199 i 216 spraw, a wyrokiem skazującym – jeszcze mniej.

Oznacza to, że choć sprawy o błędy medyczne są dość często wszczynane, to ich finał w postaci skazania lekarza za popełnione przestępstwo zdarza się relatywnie rzadko. Może to wynikać z trudności w udowodnieniu winy oraz spełnienia wszystkich przesłanek odpowiedzialności karnej w tego typu sprawach.

Pomoc prawna dla ofiar błędu medycznego w Katowicach, Bielsku-Białej oraz okolicach

Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich padł ofiarą błędu medycznego i poszukujesz wsparcia prawnego w uzyskaniu należnego odszkodowania, Kancelaria Adwokacka RWK jest tutaj, aby Ci pomóc. Nasz doświadczony zespół prawników specjalizuje się w prowadzeniu spraw związanych z błędami medycznymi, zapewniając pełne zaangażowanie na każdym etapie postępowania.

Oferujemy kompleksową obsługę prawną dla osób fizycznych, naszym priorytetem jest indywidualne podejście do każdej sprawy i dostosowanie się do potrzeb naszych Klientów.

Dlaczego warto nam zaufać? Kancelaria RWK gwarantuje:

Dogodne terminy spotkań – dopasujemy się do Twojego grafiku.
Możliwość przyjazdu do siedziby Klienta – wiemy, że czas i komfort są ważne.
Szybkość działania – realizujemy sprawy w możliwie krótkich terminach, nie tracąc przy tym na jakości świadczonej usługi prawnej.